Bij het binnentreden van de regentenkamer van het Amsterdamse Leprozenhuis werd de bezoeker niet alleen geconfronteerd met een indrukwekkende reeks groepsportretten van gewezen regenten maar ook met de achtdelige plafondschildering door Gérard de Lairesse. Deze kunstenaar had omstreeks 1675 voor het Leprozenhuis een album met regentenwapens voorzien van passende illustraties. In dezelfde tijd zal hij het plafond hebben voorzien van allegorische ‘zolderwerken’, zoals hij dit type schildering zelf heeft omschreven in zijn kunsttheoretische traktaat. Tezamen meet het ensemble ca. 545 x 560 cm, waarmee het kan worden bestempeld tot een der grootste artistieke ondernemingen voor een schilder in de 17de eeuw. De keuze voor De Lairesse lag voor de hand, aangezien hij in 1672 voor het huis van Andries de Graeff aan de Herengracht een driedelige plafondschildering had geschilderd, die grote indruk zal hebben gemaakt. Het illusionisme en kunstige perspectief van De Lairesse’s ‘zolderwerken’ zouden pas door Jacob de Wit worden overtroffen.

Het Leprozenhuis is in 1866 gesloopt, zodat niet langer is vast te stellen hoe de verdeling van de acht doeken over het plafond was ingegeven door het bestaande balkenpatroon in de regentenkamer. Men kan zich voorstellen dat De Lairesse de middenbalk voor de middelste zone handhaafde maar die aan de boven- en onderzijde liet vervangen door tweemaal twee balken, die in breedte corresponderen met de schouw. Zo ontstonden acht bruikbare compartimenten, gescheiden door steunbalken. Het doek middenonder is smaller omdat dit oorspronkelijk grensde aan de schouw. De lichtval van rechts - in alle voorstellingen - volgt die van het natuurlijke licht in de ruimte. Wie de regentenkamer betrad, werd op spectaculaire wijze geconfronteerd met de liefdadige doelstellingen van het Leprozenhuis. Op de acht schilderijen zijn allegorieën en personificaties afgebeeld, die verwijzen naar ‘de zorg voor de Leproozen en Onnozelen’, zoals Wagenaar het in 1765 omschreef. De regenten zelf zagen de voorstellingen ondersteboven.

De precieze indeling van de plafondstukken is bekend dankzij een laat-18de-eeuwse natekening, toegeschreven aan Jurriaan Andriessen. Daarenboven helpen de opschriften bij de verklaring van de scènes. Van de onderste zone is in het middenvak gewijd aan St. Antonius Abt, beschermheilige van de leprozen. Zijn beeltenis is vervat in een pseudo-klassiek medaillon. Het reliëf is bevestigd aan een enorme obelisk, die visueel de voortzetting van de schouw vormt. Een van de gevleugelde engeltjes heeft een leprozenklep in de hand, een andere een banderol. Links en rechts hiervan getuigen Bescherming, gepersonifieerd door de godheid Pallas Athene met een leeuw, en Gerechtigheid, herkenbaar aan de weegschaal en het zwaard, van de belangrijkste deugden van het regentencollege, dat pal onder deze voorstellingen placht te vergaderen. In de middelste zone, de enige waarin de voorstellingen perspectivisch met elkaar zijn verbonden, zijn de voornaamste taken van het Leprozenhuis samengevat. Rechts zien we de Rede die doende is de Zotheid te breidelen. Deze zit achterstevoren op een leeuw: waarschijnlijk een verwijzing naar de zorg van het Leprozenhuis voor de onnozelen van geest. Links van deze groep staat de Naastenliefde. Zij wordt gepersonifieerd door een vrouw, met een vlam op het hoofd, een brandend hart in de hand en twee kinderen aan haar zijde. Ze wendt zich naar de voorstelling links, waar de Overvloed, een op een wolk gezeten halfnaakte vrouw, haar rijkdommen over ons uitstort. Met haar scepter, die uitloopt in een stralend oog, toont ze aan een behoeftige figuur de bron van haar welvaart. De naakte vrouw met palmtak en boek in de wolken, naar wie ze wijst, is traditioneel geïnterpreteerd als de Godsdienst, hoewel recentelijk ook de Eeuwige Gelukzaligheid is genoemd. Haar blik omhoog in de stralen van het goddelijk licht wijst hoe dan ook op inspiratie vanuit de hemel, waaruit ook de twee putti met de hoorn des overvloeds en lauwerkrans afkomstig lijken. De bovenste compartimenten tonen enkele godheden en personificaties, die vooral voor de bezoeker lijken bestemd: links de Rijkdom, gepersonifieerd door Plutus, die in de ene hand een gouden scepter vasthoudt en in de andere een zak met geld, in het midden wederom de Naastenliefde, en rechts Saturnus, god van de tijd. Bij een eerste blik omhoog werd degene die het vertrek betrad op niet mis te verstane wijze aangespoord tot goedertierenheid. ( Norbert Middelkoop)

Plafondstuk, verdeeld in acht vakken. Wagenaar meldt over de Regentenkamer van het Leprozenhuis: "Het zolderstuk van dit vertrek is, konstiglyk, door den vermaarder Gerard de Lairesse, beschilderd, met de zorg voor de Leproozen en Onnozelen. Men ziet ook een St. Antoni, die, op meer plaatsen, in 't huis afgebeeld is.
Snoep herkende een 18de eeuwse, aan Jacob Buys toegeschreven tekening als natekening naar het complete plafond. Deze is van bijschriften voorzien en aldus wist Snoep het geheel te reconstrueren en de afzonderlijke voorstellingen te identificeren (Snoep; tekening in de verz. van de Historische Commissie van de Gemeentelijke Universiteit te Amsterdam, Snoep, afb. 16). Snoep dateert het plafand ca. 1675, de periode waarin Lairesse een nieuw wapenboek voor het tehuis maakte. Hij wijst er op dat de vergaderende regenten het plafond "ondersteboven" zagen; alleen wie door de ingang tegenover hen binnen kwam, kon de voorstellingen correct onderscheiden. Het licht komt op de schilderijen van links, overeenkomend met de situatie in de Regentenkamer.
Afgebeeld zijn: de H. Anthonis met het zwijn, patroonheilige van het tehuis (Snoep, afb. 8). Gerechtigheid (afb. 9). "Bescherming of Sterckheyt" (afb. 10). "Abondantia", of overvloed; zij wijst een arme vrouwenfiguur op haar rijkdommen, die haar dankzij "Religio" als een gedurige bron toevloeien" (afb. 11). "Sterckheyt" met haar spies en eiketak, misschien ook wel als "Reeden" breidelt "de ruggelings op de leeuw rijdende zot" (afb. 12); Snoep betrekt dit op de zorg voor de onnozelen, die aan het leprozenhuis was toevertrouwd. "Plutus", de God van de Rijkdom (afb. 13). "Caritas", ofwel naastenliefde (afb. 14). "Saturnus", god van de Tijd (afb. 15). Snoep veronderstelt dat Lairesses contacten met het Leprozenhuis wellicht te maken hadden met de "Venusziekte" waar hij aan leed en waarvoor hij in het tehuis genezing zou hebben gezocht. ( Albert Blankert)

Omstreeks 1675 bestelden de regenten van het Leprozenhuis bij Gérard de Lairesse een plafonddecoratie voor de regentenkamer.
Het plafond was opgedeeld in compartimenten, gescheiden door steunbalken. De acht schilderijen tonen allegorische voorstellingen, die verwijzen naar de liefdadige werken van het leprozenhuis. Het doek midden onder is smaller omdat dit oorspronkelijk grensde aan schouw in de regentenkamer. De lichtval van rechts - in alle voorstellingen - volgt die van het natuurlijke licht in de ruimte.
In 1707 publiceerde De Lairesse zijn theorieën over schilderkunst in het Groot Schilderboek. Enkele hoofdstukken zijn gewijd aan de juiste toepassing van het perspectief en aan het schilderen van 'zolderwerken' in het bijzonder.