Nicolaes Verkolje was vermaard om zijn historiestukken: schilderijen met thema’s uit de bijbel, de klassieke geschiedenis of de mythologie. Onder invloed van de Franse smaak schilderde hij in een gladde, ‘classicistische’ stijl.
Hier heeft hij de mythe van Orestes en Pylades bij de Tauriërs uitgebeeld, vrij naar Euripides’ tragedie Iphigeneia bij de Tauriërs. Terwijl de ongelukkige Orestes en Pylades, hier op de voorgrond, beiden aanbieden om als eerste te worden gedood als offer om de familievloek te breken, herkent de priesteres Iphigeneia haar broer Orestes. Dit dramatische moment is door Verkolje afgebeeld: de priesteres heeft de dolk nog in haar hand, terwijl Orestes en Pylades zich opwerpen om op het altaar te worden geofferd. De door haar familie dood gewaande Iphigeneia licht haar sluier op, zodat ook Orestes haar weldra zal herkennen. ( Norbert Middelkoop)
Catalogustekst
‘Orestes en Pilades, zynde een zeer Heerlyk en Capitaal Stuk, door Nicolaas Verkolje, heel Uitvoerig’, aldus werd in 1742 Verkoljes historiestuk aangeprezen in de veilingcatalogus van de verzameling van Nicolaes Cornelis Hasselaer. Met een verkoopprijs van 365 gulden was de Orestes en Pylades het enige werk van een nog levende kunstenaar dat meer dan 300 gulden opbracht. Nicolaas Verkolje was in zijn tijd vermaard om zijn historiestukken en allegorieën, geschilderd in een op Frans-classicistische leest geschoeide, gladde stijl. Hier heeft hij de mythe van Orestes en Pylades bij de Tauriërs uitgebeeld, vrij naar Euripides’ tragedie Iphigeneia bij de Tauriërs. Het is het vervolg op eerdere verhalen, waarin Orestes zijn vermoorde vader Agamemnon heeft gewroken door zijn moeder Klytaimnestra en haar minnaar te doden. Hij weet niet dat zijn zuster Iphigeneia inmiddels priesteres is geworden in de Artemistempel in Taurië, waar de wrede Thoas aan de macht is.
Om de vloek over zijn familie te breken moet Orestes het houten Artemisbeeld uit de tempel roven en naar Athene brengen. Zijn trouwe vriend Pylades reist met hem mee. Nadat de twee zijn gearriveerd bepaalt de tiran Thoas dat zij naar oud gebruik moeten worden geofferd op het altaar van de tempel. De priesteres Iphigeneia wil het leven van Orestes echter sparen als hij voor haar een brief naar Griekenland zal brengen. Deze schuift echter Pylades in zijn plaats naar voren, om zo diens leven te redden. Terwijl de twee mannen verzeild raken in een broederlijke twist omdat zij voor elkaar willen sterven, herkent de Iphigeneia haar broer Orestes. Dit dramatische moment is door Verkolje afgebeeld: de priesteres heeft de dolk nog in haar hand, terwijl Orestes en Pylades zich opwerpen om op het altaar te worden geofferd. De door haar familie dood gewaande Iphigeneia licht haar sluier op, zodat ook Orestes haar weldra zal herkennen. Probleem is dat de weergegeven scène niet in de originele tekst van Euripides voorkomt. Verkolje baseerde zich dan ook zeer waarschijnlijk op de Nederlandse vertaling uit 1729 van een Franse uitgave van Iphigeneia bij de Tauriërs door François Joseph de Lagrange-Chancel (1677-1758). Deze toneelschrijver had zich in zijn bewerking van het stuk grote vrijheden veroorloofd teneinde de dramatiek te verhogen.
In het 4de bedrijf, 6de toneel, komt de in beeld gebrachte scène voor. Aanvankelijk zegt Iphigeneia tegen haar vertrouwelinge Cyane, priesteres van Diana, de haar onbekende Griekse jongeman te zullen offeren omdat zij weet dat aan diens handen het bloed van haar moeder kleeft. Als zij van Pylades verneemt dat het om Orestes gaat, keert het tij en herkennen broer en zus elkaar. Staande achter het altaar reageert Cyane onthutst op de emotionele ommekeer. De twee meisjes op de voorgrond kunnen de door De Lagrange-Chancel geïntroduceerde prinses en troonpretendent Thomiris met haar vertrouwelinge Erine zijn. Later in het toneelstuk zal de prinses nog een cruciale rol spelen wanneer Orestes, Pylades en Iphigeneia weten te ontsnappen mét het Artemisbeeld, hier links in beeld. Koning Thoas is door Verkolje terzijde op de troon weergegeven, en blokkeert met zijn manschappen de aftocht naar de haven. In de Franse navertelling zal hij, anders dan in Euripides’ tekst, omkomen tijdens de poging het Griekse drietal tegen te houden, waarna Thomiris de troon kan bestijgen. ( Norbert Middelkoop)
Tentoonstellingstekst
Nicolaas Verkolje was in zijn tijd vermaard om zijn historiestukken: schilderijen vol dramatiek met thema’s uit de bijbel, de klassieke geschiedenis of de mythologie. Onder invloed van de Franse smaak schilderde hij in een gladde, ‘classicistische’ stijl. Hier is het verhaal van Orestes en Pylades uitgebeeld. Om de vloek over zijn familie te breken moet Orestes het Artemisbeeld uit de tempel te Tauris roven. Zijn trouwe vriend Pylades reist met hem mee. Nadat zij zijn gearriveerd bepaalt koning Thoas, hier rechts op de troon gezeten, dat zij volgens oud gebruik op het altaar van de tempel moeten worden geofferd. Terwijl de ongelukkige Orestes en Pylades, hier op de voorgrond, beiden aanbieden om als eerste te worden gedood, herkent de priesteres Iphigeneia haar broer Orestes. Dit dramatische moment is door Verkolje afgebeeld: de door haar familie dood gewaande Iphigeneia heeft de dolk zelfs al in haar hand. Vanzelfsprekend zal het verhaal goed aflopen. ( Norbert Middelkoop)
Tentoonstellingstekst
Orestes en Pylades zijn figuren uit de Griekse mythologie. Orestes had van het orakel van Delphi (de uitspraak van het orakel is rechts afgebeeld) opdracht gekregen om op het schiereiland Tauris een beeld van Artemis (links) uit de tempel te halen, waar zijn zuster Iphigeneia priesteres was. De bedoeling was dat Orestes in Tauris geofferd zou worden, maar Iphigeneia redde hem het leven.
Catalogus AHM 1975/'79
De twee vrienden Orestes en Pylades worden naar het offeraltaar gevoerd, maar op het laatste moment herkend door Iphigeneia (zie voor andere versies van dit thema: A. Pigler, Barockthemen .. II, Boedapest 1956, blz. 321). De heer J. Nieuwstraten op het RKD attendeerde ons op de twee 18de eeuwse veilingen (brief van 1970). Het stuk moet identiek zijn met het in 1742 geveilde: "Orestes en Pylades, zynde een zeer Heerlyk en Capitaal stuk, door Nicolaas Verkolje, heel uitvoerig .. f 365 0" (Hoet). Ook het in 1789 geveilde schilderij zal het onze zijn, ook al geeft men in de veilingcatalogus 1729 als jaartal op, in plaats van 1732: "Nicolaas Verkolje, 1729 .. Paneel, hoog 24, breed 31 duim: Dit stuk vertoont den stryd der vriendschap tussen Orestes en Pylades, waar van de eerste, op bevel van den Koning Thoas, door Ifigenia, als priesterin van Diana, aan deze godheid moet opgeöfferd worden; in welk geval dit beroemd vriendenpaar, elk zich zelven voor zynen vriend ter dood wil overgeeven, en daartoe elk voor Orestes zich zelf wil doen doorgaan. Dit tydstip is het, ‘t welk de Schilder ter verbeelding zich heeft uitgekozen. De tedere aandoeningen, dit onderwerp eigen, zyn zeer fraai in dit stuk uitgedrukt; het coloriet en houding is aangenaam, het penseel zeer uitvoerig en bevallig, en de bysieraaden uitmuntend behandeld". Op veiling Londen 1969 heette het stuk slechts "An antique sacrifice .. signed and dated 1707" (sic!). ( Albert Blankert)