Deze pentekening is een voorstudie voor Théodore Géricaults Het vlot van de Medusa, het werk dat in 1819 een golf van kritiek veroorzaakte in de Parijse Salon. Het gigantische doek schoot bij velen in het verkeerde keelgat; het Frans fregatschip La Méduse was slechts drie jaar eerder verongelukt, vanwege de onkunde van de monarchistische kapitein. De rijken hadden het schip op reddingsbootjes verlaten, met achterlating van 149 mannen en één vrouw, die op een vlot aan de zee werden overgegeven. Vijftien mannen waren nog in leven toen het vlot twee weken later werd gevonden door een ander schip uit hetzelfde konvooi. Ze waren ziek en ondervoed, door wanhoop gedreven tot moord en kannibalisme. Door dit schandaal werd de pas hervatte Bourbonse monarchie op wankele voet gezet. Géricaults schilderij ontstond in de loop van 1818 en ‘19 en het project nam zijn hele leven over: hij schoor zijn hoofd kaal en sloot zich op in zijn atelier met slechts een assistent en menselijke lichaamsdelen uit het mortuarium; hij wilde de stervenden realistisch weergeven. Voordat hij aan zijn doek begon maakte hij meer dan honderd voorstudies,
waarvan deze tekening er één is. De muiterij op het vlot van de Medusa is één van vijf compositiestudies van dezelfde scène. De tekening geeft het moment weer waarop de schipbreukelingen op het vlot muiterij plegen, op één van de eerste nachten. Dit is één van meerdere scènes die Géricault overwogen heeft, waaronder ook het zinkende schip en het kannibalisme, voordat hij besloot tot het moment waarop de drenkelingen het reddende schip aan de horizon zien.

De tekening is relatief trouw aan de verslagen die twee overlevenden publiceerden; specifieke gebeurtenissen, zoals het overboord gooien van de gewonden, zijn erop weergegeven. Agnes Mongan beschrijft het “kalligrafisch detail” waarmee de wervelende groep lichamen door Géricault is neergezet. Géricault werkte notoir snel, en dat is zichtbaar ergezet; met snelle, krasserige penstreken, de ondertekening nog zichtbaar. De tekening behoudt zijn leesbaarheid doordat de compositie in verschillende groepen in te delen is: links de wanhopigen, de doden en de rouwenden, en
rechts de muitende groep. Deze leesbaarheid spreekt voor Géricaults talent als tekenaar. Toch is het uiteindelijke werk duidelijker dan deze studie: de kleinere groep verleent de kunstenaar meer mogelijkheid tot detail en emotie in individuele figuren. Ook bood het nieuwe moment Géricault spannender compositiemogelijkheden - Het vlot van de Medusa loopt in een zwiepende driehoekscompositie omhoog naar een man die met een doek naar het schip aan de horizon wuift. Het vlot van de Medusa is een zorgvuldig geconstrueerde compositie en deze tekening speelt een belangrijke rol in haar totstandkoming. De ordening van de figuren op deze tekening heeft meerdere kunsthistorici beziggehouden. Zo beschrijft Lorenz Eitner de overeenkomsten die de stormachtige compositie vertoont met scènes van het Laatste Oordeel door Michelangelo en Rubens.
Linda Nochlin bestudeerde de familiegroep links. De afwezigheid van deze groep op het uiteindelijke werk is opvallend, gezien het feit dat Géricault deze op meerdere studies en vanuit meerdere perspectieven heeft uitgewerkt. Door benaderingen als deze maakt een studie van
dergelijke voorstudies elementen zichtbaar die een rol speelden in Géricaults denken over zijn schilderij, die niet meer te ontwaren zijn op het uiteindelijke schilderij. De muiterij op het vlot van de Medusa is via het legaat van Fodor in de collectie van het Amsterdam Museum gekomen. Deze studie is van groot belang voor eenieder die interesse heeft in de denk- en werkwijze van Géricault en in diens zoektocht naar een meesterwerk.
( Nina Reid)