signatuur op de luifel: HET OUDE RAET-HUYS VAN AMSTERDAM Door I van der Ulft na de levendige afbeeldinge geschildert / VERBRANDT DEN 7 JULY 1651
: de brand had niet in 1651 plaats meer in 1652
bruikleen 1960-04
inv.nr. SB 4503 in depot
Gezicht op het gotische stadhuis op de Dam te Amsterdam. links de Gasthuismolensteeg (thans Paleisstraat), met de ingang tot het voormalige St. Elisabethgasthuis. Geheel rechts de Vogelsteeg. Voor het satdhuis een koets met twee paarden. Op de voorgrond en in de steeg voetgangers; links een vrachtslede, die door een paard wordt getrokken.
Herkomst
Verzameling Adrian Hope, Londen; verzameling Ant.W. Mensing, Amsterdam, 1910; verzameling August Janssen, Amsterdam; kunsthandel J. Goudstikker, Amsterdam, 13de Magazijn catalogus, 1919, nr. 128; kunsthandel K.W. Bachstitz, ‘s-Gravenhage, 1926; verz. W.J.R. Dreesmann, Amsterdam (in ieder geval voor 1942); Veiling Dreesmann, Amsterdam (F. Muller), 22 maart 1960, nr. 20, met afb. aan: ksth. Douwes, Amsterdam; aangekocht van deze door de Stichting tot Bevordering van de inrichting van een Nieuw Historisch Museum te Amsterdam, 1960; bruikleen van de Stichting, 1960.
Het schilderij toont het oude stadhuis op de Dam in vervallen toestand. Het was waarschijnlijk ook een bouwval. Joost van den Vondel omschreef het als volgt: ‘een ijs’lijck rottennest, zichzelve een overlast’. Behalve bouwvallig was het stadhuis ook overvol, koud en vergeven van ongedierte dat zich door de administratie heen vrat.
Het gebouw, dat dateerde uit de tweede helft van de 15de eeuw, werd in 1652 compleet door brand verwoest. Op het moment dat Van der Ulft dit schilderij maakte, was dat al gebeurd. Van der Ulft kopieerde dan ook een schilderij van Pieter Saenredam, dat nu in het Rijksmuseum hangt.
( Olga Ruitenbeek)
Catalogus AHM 1975/'79
Opschrift op de luifels van het gebouw rechts van de hoofdtoren: "HET OVDE RAET-HUYS VAN AMSTERDAM door I van der Ulft na de levendige afbeeldinge geschildert: VERBRANT DEN & JULY 1651". Het jaartal van de stadhuisbrand, die in 1652 plaats vond heeft Van der Ulft foutief vermeld.
Het stuk is een kopie naar Pieter Saenredams gesigneerde en 1657 gedateerde gezicht op hetzelfde punt, nu in het Rijksmuseum (cat. 1960, nr. 2099 A 1; cat. tent. Pieter Jansz. Saenredam, Centraal Museum, Utrecht 1961, nr. 13). Alleen de figuren zijn van Van der Ulfts eigen vinding.
Het gebouw rechts van de toren is het oudst, het dateert van kort na 1395. Daarin was op de begane grond vanaf l609 de Wisselbank gevestigd. In de zaal met vier ramen erboven zetelden de stadsregering en het gerecht. Ook werden daar de geverfde lakens van een keur voorzien. De toren dateert vermoedelijk van ca. 1400. Na een brand in 1421 werden beide bouwwerker hersteld en werd tevens de Vierschaar, het linker gebouw, opgetrokker. Nieuw herstel en herbouw volgder na de grote stadsbrand van 1452. De toren droeg oorspronkelijk een hoge spits, doch die werd in 1615 wegens bouwvalligheld afgebroken. Links de Gasthuissteeg met het St. Elisabeth of H. Geestgasthuis, dat in 1492 bij het stadhuis werd getrokken, Het bestond reeds in 1361. Geheel rechts de ingang van de Vogelsteeg. Het stadhuiscomplex brandde af op 7 juli 1652. ( Albert Blankert)
Tentoonstellingstekst
Het oude stadhuis op de Dam bestond uit een samenstelsel van gebouwen. Het gebouw rechts vormde de kern van het complex. Links ervan is de open zuilengalerij van de vierschaar zichtbaar; hier werd recht gesproken. Aan de gevel hangt een walvistand, wellicht een symbool voor de rechtspraak. Op het hek van de vierschaar staan de vier beelden van graven en gravinnen, die nu in deze zaal zijn opgesteld. Het gebouw links is het voormalige Sint-Elisabethsgasthuis. Het schilderij toont het Stadhuis in vervallen toestand.
Van der Ulft kopieerde dit Oude Stadhuis naar een schilderij van Pieter Saenredam (1597- 1665), in het Rijksmuseum. Hij gaf zijn versie een ruimere voorgrond en maakte meer werk van de stoffage. Het stadhuis bestond toen overigens al niet meer; in 1652 was het door brand verwoest. Van der Ulft nam van Saenredam ook het foutieve jaartal van de brand over, geschreven op de stadhuisluifel: '1651', een jaar te vroeg.
Amsterdam Museum, bruikleen Stichting Genootschap Amsterdam Museum