datering rechtsmidden boven wapenschild: Ao 1671 annos natum 47
opschrift achterzijde: Gilles Valckenier, burgemeester der stad Amsterdam, zoon van Wouter Valckenier en Catharine van Dronge
opschrift boven wapen: Sextum Consul / Annos Natus. L.
bruikleen 1962-02-15
inv.nr. SB 4788 in depot
Tegen zwart-blauw fond met draperie links, zit, schuin naar rechts, een in het zwart geklede man in een armstoel, tot kniehoogte afgebeeld. Hij draagt een kapje op de lange golvende haren, die tot op zijn borst reiken. Het vlezige gelaat is regelmatig, met donkere wenkbrauwen en ronde kin, volle lippen en een dun snorretje, de ogen zijn op de beschouwer gericht. Hij draagt een witte bef met twee kwasten en zijn rechterhand rust op de stoelleuning en zijn linker op zijn knie. Rechts van hem een wapenschild met twee halve manen en een verticale vis.
Herkomst
Verzameling weduwe Kips Valckenier, Leiden; schenking Jhr. F.J.E. van Lennep aan de Stichting tot Bevordering van de Inrichting van een Nieuw Historisch Museum, 1962; bruikleen van de Stichting, 1962
Valckenier (1623-1680), afkomstig uit een burgemeestersgeslacht, huwde de dochter van een rijke koopman op Rusland en Zweden. Hij was één der machtigste Amsterdamse politici in de 17e eeuw. Negen maal is hij burgemeester geweest. Aanvankelijk aanhanger van raadpensionaris Johan de Witt, koos hij na diens gewelddadige dood in 1672 de zijde van de Witts tegenstander: stadhouder Willem III. Toen deze echter te veel macht kreeg begon Valckenier zich tegen Willem te verzetten. Valckenier stond bekend als een eerzuchtig, sluw en onaangenaam mens. Daarvan getuigt het rijmpje dat tijdens zijn leven de ronde deed:
'O staetzucht, eygenbaet,
Vervloekte monsterdier
Hoe swelt, hoe dijt ghy uyt
in 't hart van Valckenier'.
Catalogus AHM 1975/'79
Tegenhanger van het volgende nr. Op de achterzijde: "Gilles Valckenier, burgemeester der stad Amsterdam, zoon van Wouter Valckenier en Catharine van Dronge". Op de zuilbasis rechts een wapenschild: een verticale vis tussen twee halve manen. Boven het wapen leest men "Sextum Consul / Annos Natus. L.". Daarboven is op de zuil een lictorenbundel afgebeeld.
Er bestaat een prent in spiegelbeeld naar het schilderij met het onderschrift:
“Gillis Valckenier, Burgemeester en Raedt der Stadt Amsterdam. W. Vaillant Pinxit. Theod. Matham sculpsit 1674" (F. Muller, beschrijvende catalogus van 7000 portretten van Nederlanders, Amsterdam 1853, nr. 5548a). De prent toont meer details dan het (huidige) schilderij. Een repliek of kopie van het schilderij, tot borsthoogte, was van 1941 tot 1945 in bruikleen van A.R. Visser te Bussum in het museum.
Mr. Gilles Woutersz Valckenier (1623-1680) bekleedde functies in de stadsregering vanaf 1647. In de jaren 1665-1679 was hij negen maal burgemeester. Verder bekleedde hij nog tal van andere ambten in Amsterdam. Zo was hij in 1657 Bewindhebber der Oost Indische Compagnie. In 1666 werd hij met vier heren uit andere plaatsen, onder wie Johan de Witt, benoemd in de Commissie ter Educatie van het "kind van staat" de Prins van Oranje, de latere Willem III (zie: ELIAS I, blz. 478, 479). Uit het opschrift "Ao 1671 annos natum 47" valt op te maken dat Valckenier in 1671 op 47 jarige leeftijd is afgebeeld. Dit is in tegenspraak met het andere opschrift, dat aangeeft dat Valckenier als 50 jarige is weergegeven ("Annos natus L"). ( Albert Blankert)
Tentoonstellingstekst
Valckenier (1623-1680) was in de periode van 1665 tot 1679 negen maal burgemeester van Amsterdam. In deze jaren heeft hij de Amsterdamse politiek voor een belangrijk deel bepaald. Valckenier was aanvankelijk een aanhanger van raadpensionaris Johan de Witt. Kort voor diens val liep hij over naar de zijde van Willem III, maar al spoedig werd hij diens tegenstander. Hij stond bekend als een buitengewoon onaangenaam mens.
Amsterdam Museum, bruikleen Stichting Genootschap Amsterdam Museum
