signatuur/datering linksonder, tussen omgevallen kruik en spreukband: 1631. / AD van Venne
: voorheen gelezen als 1621, recent onderzoek wijst echter uit dat het 1631 moet zijn (zie documentatie van E. Buijsen uit 2005 in doc.map)
opschrift middenonder op spreukband: Jammerlijck: spreuk
schenking 1898-04-12
inv.nr. SA 7423 in depot
titel op lijst RM 1957
Twee vechtende boeren worden door hun vrouwen tegengehouden. De man links heeft een hooivork, de boer rechts is met een dorsvlegel gewapend. In grauw.
Herkomst
Schenking G. de Clercq, 1898; bruikleen aan Rijksmuseum, 1898-2001
Adriaen van de Venne blonk uit in kleine moralistische taferelen in grisailletechniek. Er zijn meer dan honderd grauwtjes van zijn hand bewaard, waarin vooral de eenvoudige, boerenbevolking het moet ontgelden. Hun liederlijke gedrag diende ter lering en vermaak van een meer gefortuneerd afnemerspubliek. De spreukband bevat steeds een kort commentaar op de afbeelding. Lange tijd is gedacht dat Van de Venne dit type schilderijtjes al vervaardigde vóór zijn vertrek naar Den Haag in 1623 maar recent materiaaltechnisch onderzoek van de panelen heeft aangetoond dat dit onwaarschijnlijk is. Zo is op All’-Arm! de datering steeds als 1621 gelezen hoewel dit schilderijtje waarschijnlijk in 1631 is gemaakt. Onder het motto ‘à l’arme’ (te wapen) gaat een vijftal in lompen gehulde sloebers elkaar te lijf, terwijl een vrouw haar armen ontzet ten hemel heft. De moralistische boodschap is dat bij diegenen die geheel berooid zijn – All arm – geweld onvermijdelijk is. Op Jammerlijck (bedroevend) zijn de onderlinge verhoudingen niet veel beter. Twee boeren gaan elkaar met een hooivork en een dorsvlegel te lijf. Een boerin en een boerendochter proberen de vechtende landmannen uit elkaar te halen. Evenals op All’-Arm! is er een figuur links op de achtergrond die getuige is van het tumult.
Deze twee grisailles zijn de kwalitatief beste van vier panelen die in 1898 door Gijsbert de Clercq aan de stad Amsterdam werden geschonken. Blijkens bewaard gebleven notities zijn ze als paar afkomstig uit de verzameling van zijn moeder Aaltje Stinstra Banga (1816-1890). Het andere paar, waarvan er een 1632 is gedateerd [SA 7424 en 7425] werd door De Clercq verworven op een veiling in 1875. ( Norbert Middelkoop)
Tentoonstellingstekst
Dit schilderij met vechtende boeren behoort tot de eerste van een groot aantal grisailles of ‘grauwtjes’ die schilder en uitgever Van de Venne maakte. De werkjes verbeelden op karikaturale wijze bedelaars, zwervers en boeren en zijn veelal voorzien van een scherpe politieke of morele boodschap.