signatuur/datering middenonder: J Tengnagel Fecit / 1610
opschrift op achterzijde: 152 RN: Christie nummer
inv.nr. SA 27278
Atalante, dochter van Jasos, de Koning van Boeotië, overwon bij het wedlopen alle minnaars die naar haar hand dongen, todat zij door Hippomenes, kleinzoon van Poseidon, door list werd overwonnen, waarvoor hij drie gouden appels kreeg van Aphrodite.
Herkomst
Veiling Lord Brownlow e.a. (ged. The Trustees of Marquis of Headfort), Londen (Christie’s), 29 november 1968; aldaar aangekocht door bemiddeling van kunsthandel D. Cevat, Londen
Trefwoorden
169437
Catalogus AHM 1975/'79
Hier en daar is de ondertekening zichtbaar. De schone Atalanta, dochter van koning Jasos van Boeotië, kon sneller lopen dan wie ook. Zij wilde slechts huwen met degene die haar in een wedloop zou verslaan. Hippomenes, kleinzoon van de zeegod Neptunus bond toch de strijd met haar aan en behaalde de overwinning dankzij de hulp van de liefdesgodin Venus. Deze gaf hem drie gouden appels, die hij tijdens de wedloop liet vallen. Atalanta verloor zoveel tijd met het oprapen der appels, dat zij de wedloop verloor (naar cat. tent. 1969). Het thema is ontleend aan Ovidius'Metamorphosen (X, 560-707; zie voor andere geschilderde versies: A. Pigler, Barockthemen II, Boedapest 1956, blz. 124-126).
Als wij ons afvragen welke betekenis dit verhaal had voor Tengnagel en zijn publiek, dan vinden wij bij zijn tijdgenoot de schilder schrijver Carel van Mander in diens "Wtlegging op den Metamorphosis Pub. Ovidij Nasonis .. seer dienstlich den Schilders, Dichters en Constbeminders" (Haarlem 1604, fol. 88) de volgende "leerlijc uytlegh" op het verhaal van "Atalanta en Hippomenes: Wy sullen verstaen en mercken aen dit gulden Appel rapen, datter geen dingh ter Weerelt soo crachtigh en is, om de ghestadigheydt, eerbaerheyt der vrouwen te buygen, haer cuysch voornemen te breken, en haer reyn gemoedt, hoe crachtigh, bevlecken en beweghen, als het gout, Noordsterre des herten: want het schijnt oft yeders herte met den seyl steen (= kompasnaald) der begeerten bestreken zijnde, van dees blickerende sterre wort aenghelockt en ghetrocken, en dat het menigh met Atalanta, in den loop verhindert, te weten, in de loopbane der oprechticheyt: want om tijdlijck ghewins wille, worden de Menschen van den gierighen lust niet alleen ghedreven tot grooten arbeydt en commer: maar oock uyt den rechten weg te loopen, tot seer diep in ‘t veldt, van ghewelt, loghen, geveynstheyt, meyneedicheyt, ontrouwe, dieverije, roof, moort, en bedrogh. Ghelijck dese loopster diep in ‘t veldt liep om ‘t goudt, en de eere der verwinners ghemiste: desgelijcx verliest menigh, om zijne rijckdom meer en meer vermeerderen, so buyten sweeghs loopende, zijn eere en goeden naem" (etc.). ( Albert Blankert)
Tentoonstellingstekst
De schone koningsdochter Atalante kon sneller lopen dan wie ook. Zij wilde slechts huwen met degene die haar zou verslaan. Hippomenes, kleinzoon van Neptunus, bond de strijd aan met hulp van Venus, die hem drie gouden appels gaf. Deze liet hij tijdens de wedloop vallen. Atalante verspeelde zoveel tijd met het oprapen van de appels, dat zij verloor. De symbolische betekenis is, dat de vrouwelijke eerbaarheid voor goud gebroken kan worden.
De Amsterdammer Jan Tengnagel behoorde tot de kring van historieschilders rondom Lastman. Van 1619 af was hij in dienst van de stad, eerst als provoost, later als substituut schout. Het is niet waarschijnlijk dat hij toen nog veel schilderde.