Op schild geheven figuur, met zwaard in de hand, tegen bewolkte hemel uitkomend. Daaromheen geschaard voetvolk en links op de voorgrond een ruiter, achter wie een banier wordt geplant. Figuren vaag naar voren komend. (clair-obscur)
Herkomst
Veiling Samuel van Huls, burgemeester van Den Haag, 3 september 1737, nr. 162; veiling Amsterdam, 20 mei 1799, nr. 77, f 10,-- aan Van der Schley; veiling Amsterdam, 10 September 1800, nr. 82, f 14,-- aan T. Spaan; veiling Jkvr. A.C. Putman, Amsterdam, 17 augustus 1803, nr. 52; veiling Jeremiah Harman, Londen, 17 mei 1844, nr. 22, als Rembrandt, voor £ 47,50 aan Gardner; veiling E.F. Graf Von Hertzberg e.a., Keulen (Heberle), 10 maart 1902, nr. 65; veiling J. Borsu, Brussel, 13 mei 1929, nr. 21, als: onbekend meester; verzameling Dr. H. Schneider, Den Haag, Basel; schenking dr. H. Schneider, 's-Gravenhage, 1940
Een ontwerpschets voor Lievens' 1661 gedateerde, 546 x 538 cm metende schilderij in één der lunetten van de bovengalerij van het stadhuis, thans Koninklijk Paleis (Van de Waal, op. cit. II, afb. 77-1). De schilderijen in deze lunetten geven episodes weer uit de opstand der Batavieren onder Claudius Civilis tegen de Romeinen in 69 na Christus, zoals men die beschreven vond bij Tacitus. De Batavieren sloten bij hun opstand een verbond met de naburige stam der Kaninefaten. Dezen riepen daarop Brinio tot hun legeraanvoerder uit. "Hij werd op een schild gezet .. en op de schouders gedragen als teken van zijn uitverkiezing tot leider" (Tacitus, Historiae, 4:15).
Oorspronkelijk zouden de stukken alle door Govert Flinck worden uitgevoerd, doch na diens overlijden in februari 1660 vervaardigden andere meesters de definitieve schilderijen: Lievens, Jacob Jordaens en Jurriaen Ovens. In 1661 ontving Lievens f 1200,-- voor zijn doek (zie: Van de Waal, op. cit. I, blz. 225).
Lievens nam als uitgangspunt voor zijn compositie een in 1612 uitgegeven ets van Antonio Tempesta naar een ontwerp van Otto van Veen. Omdat hij Tempesta getrouwer navolgde dan Flinck (of Ovens) in de hieronder vermelde tekening deed, gaven burgemeesters aan zijn ontwerp de voorkeur, aldus Van de Waal (op. cit. I, blz. 230). Deze voorkeur kan ook verklaard worden uit het feit dat Lievens het beeldvlak veel meer met figuren wist op te vullen. Hij deed dit door ze op een oplopend heuveltje te plaatsen (Blankert).
Ons stuk is veel schetsmatiger dan het tenslotte uitgevoerde schilderij, doch vertoont in de compositie geen verschillen van enige betekenis. Wel een heel andere opzet komen we tegen in een getekende ontwerpschets van hetzelfde onderwerp van de hand van Flinck of Ovens (Hamburg, Kunsthalle; afb. in: Oud-Holland 42, 1925, blz. 219; Van de Waal, op. cit. II, afb. 76-1). ( Albert Blankert)
Tentoonstellingstekst
Deze voorstudie voor een groot schilderij uit 1661 in de Burgerzaal van het nieuwe Amsterdamse stadhuis van Jacob van Campen heeft een politieke betekenis. De Amsterdamse burgemeesters wilden hiermee de opstand der Kaninefaten tegen het Romeinse gezag verheerlijken. Op deze wijze trokken zij een vergelijking met de opstand tegen Spanje. Tevens gaven zij uitdrukking aan hun mening dat de prins van Oranje als leider van de opstand geen door God gezonden figuur was, geen souverein vorst, maar een door het volk benoemde aanvoerder: een leider die door de volkswil op het schild was geplaatst.
Jan Lievens, geboren in Leiden, is onder andere bij Pieter Lastman in Amsterdam in de leer geweest. In 1630 werkte hij met Rembrandt samen in Leiden. Daarna verbleef hij in Londen en Antwerpen, om zich in 1644 voorgoed in Amsterdam te vestigen. Hij was een succesvol portret- en historieschilder.
Tentoonstellingstekst
Reeds in de 17de eeuw was Brinio, die bij de opstand tegen de Romeinen als leider van de Kaninefaten op het schild is geheven, een geliefd thema. Dit doek is een olieverfschets. Lievens heeft de voorstelling waarschijnlijk gebruikt voor zijn uitgewerkte tafereel in het Amsterdamse stadhuis.
