Zo zag ongeveer het uitzicht eruit van een matroos die in het begin van de 17de eeuw Amsterdam naderde vanaf de Zuiderzee. Links is duidelijk het profiel van Amsterdam te herkennen met de Oude en de Nieuwe Kerk en een woud aan scheepsmasten. Rechts van het IJ ligt de Volewijk (nu Amsterdam-Noord), met op de punt de galgen die als afschrikwekkend voorbeeld moesten dienen voor iedereen die de stad binnenvaarde.

In Hendrick Vrooms monumentale Terugkeer van de Tweede retourvloot uit Indië [SB 5825] dient het stadsprofiel van Amsterdam om het feestelijke onthaal van de vier handelsschepen overtuigend in de thuiswateren te plaatsen. In dit latere schilderij beheerst het uitzicht op de stad de linkerhelft van de compositie. Het toont de stad na de Tweede Uitleg, die tussen 1592 en 1601 aan de oostzijde werd gerealiseerd. Vroom laat ons hier het IJ en Amsterdam zien zoals een matroos het zag liggen vanuit het kraaiennest van een schip dat Amsterdam naderde vanaf de Zuiderzee. In werkelijkheid zal hij het profiel hebben geschetst vanaf de Diemer Zeedijk ten noordoosten van Amsterdam. Nadien moet hij in het schilderij het standpunt van de toeschouwer hebben verhoogd en enkele grote schepen op het IJ toegevoegd.

Van de twee koopvaardijschepen op de voorgrond voert het rechter in de fokkemast de prinsenvlag van de Republiek, met in de witte baan het wapen van Amsterdam, en in de grote mast de statenvlag, met leeuw en pijlenbundel. De bemanning is juist bezig met het hijsen van een zeil, wat erop wijst dat dit schip de haven verlaat. Het saluutschot is mogelijk bestemd voor de beurtvaarder rechts, die in tegengestelde richting vaart en behalve vracht ook een voorname dame vervoert. Ook het iets kleinere en ouderwetsere koopvaardijschip links nadert de stad. Daar is men juist bezig met het strijken van de zeilen. Het voorste zeil wordt als laatste gestreken opdat het schip tot vlakbij de haven nog goed kan manoeuvreren. Het zou niet verbazen indien dit stadsgezicht bij Vroom zou zijn besteld door een trotse reder, tevens eigenaar van de afgebeelde schepen.

Rechts kijken we uit over de Volewijk, met op de punt de galgen van het Gerecht. Verderop ligt het dorp Buiksloot. Links op de bochtige Kadijk lopen enkele voetgangers richting stad. Achter de stadswal laten zich van rechts naar links de volgende gebouwen herkennen: de Haringpakkers- en de Montelbaanstoren, de Oude Kerk, de Nieuwe Kerk, de Waag op de Dam en het Stadhuis, hier nog met de in 1615 gesloopte torenspits. De Nieuwe Kerk is ietwat gedraaid en weergegeven vanuit het noordwesten, waarschijnlijk om zo het silhouet beter tot zijn recht te laten komen. Een woud van scheepsmasten binnen de stadswal loopt tot aan de Waag, overeenkomstig de ligging van het Damrak. Het kerkgebouw links van het stadhuis moet wellicht worden geïdentificeerd als de nog te bouwen Zuiderkerk, weliswaar niet in de vertrouwde vorm met de toren maar wel op de juiste locatie. Op 21 januari 1602 werd tot de bouw ervan besloten en de eerste paal ging op 14 juni 1603 de grond in. Men kan zich voorstellen dat Vroom de kerk in aanbouw als reeds voltooid heeft afgebeeld, echter niet volgens het ontwerp, dat pas na de nodige controverse werd uitgevoerd. Ook op grond van andere topografische eigenaardigheden men geneigd dit uitzicht vroeger te dateren dan 1608, het jaar dat meestal is genoemd, op grond van de weergegeven sierspitsen van de Montelbaans- en Haringpakkerstoren uit 1606 en 1607. ( Norbert Middelkoop)

Uit het stadsprofiel rijzen omhoog, van links naar rechts: de Nieuwezijdskapel, het stadhuis met de hoge spits die in 1615 werd afgebroken, de Waag op de Dam, de Nieuwe Kerk, de Oude Kerk, de Montelbaans en de Haringspakkerstoren. Op deze beide torens zijn in 1607 de hoge spitsen gebouwd, die ook op het schilderij voorkomen. De Zuiderkerk, gebouwd van 1608 tot 1610, ontbreekt nog geheel. Het stuk is dus stellig ca. 1608 ontstaan (Jaarb. Amstelod. 1933). ( Albert Blankert)

Midden op de voorgrond vaart een Amsterdams oorlogsschip. De kleine koopvaarder links is een pinas.