Tentoonstellingstekst
Een zonnige dag aan de Herengracht in 1685. De afgebeelde huizen zijn alle kort geleden opgeleverd, als onderdeel van de laatste stadsuitbreiding. Sinds die uitbreiding lopen de drie hoofdgrachten door tot aan de Amstel. Aan deze bocht in de Herengracht lagen de duurste kavels. Om het zicht op de nieuwbouw niet te belemmeren heeft Gerrit Berckheyde de jonge boompjes die op de kades stonden weggelaten. ( Laura van Hasselt)
De hier afgebeelde bocht in de Herengracht, ter hoogte van de Spiegelstraat, was het duurste stuk gracht van de Vierde Uitleg: de uitbreiding van de grachtengordel na 1662. Berckheyde schilderde de nieuwbouw in de bocht een aantal malen, waarbij op de meeste schilderijen nog niet alle kavels zijn bebouwd. Op ons schilderij is de bouwactiviteit afgerond, maar dat is niet conform de werkelijkheid van 1685. Het door de zon op de zijgevel beschenen huis op de hoek met de Spiegelstraat (tegenwoordig Herengracht 464) werd pas in 1689 voltooid. Het was voor topografieschilders eenvoudig om vooruit te lopen op de werkelijkheid.
Om de beschouwer een ongehinderd uitzicht te bieden op de imponerende classicistische gevels, liet Berckheyde in het schilderij de jonge boomaanplant weg. De rijke Amsterdammers die hier een huis lieten bouwen, kochten veelal twee aangrenzende kavels van ruim zeven meter breed, zodat sommige gevels bijna even breed zijn als hoog. ( Tom van der Molen)
Catalogustekst
Een schilderij dat Gerrit Berckheyde in 1685 maakte van de bocht in de Herengracht, toont de complete gevelwand, met daarin de uit vijf traveeën bestaande façade van Staets’ huis: het derde pand rechts naast de zonbeschenen hoek met de Spiegelstraat. Het hoekpand is door Berckheyde als voltooid weergegeven. Op een getekende voorstudie is dit ook het geval, hoewel daar het erf van nr. 460 nog niet is ingevuld: precies tegenovergesteld aan de situatie op het schilderij van Naiveu. Topografieschilders als Berckheyde konden de weer te geven locatie gemakkelijk aanpassen aan de wensen van de gebruiker, dus misschien heeft Naiveu dat ook gedaan en iets vooruitgelopen op de werkelijkheid. Ook is het mogelijk dat de voorgevel al stond, voordat Staets’ huis in 1685 werd opgeleverd.
Iemands portret in de buitenlucht, bij de eigen stadswoning, is een zeldzaamheid in de Nederlandse schilderkunst. Voor Naiveu is het portret zelf bovendien tamelijk uitzonderlijk in zijn oeuvre. De van oorsprong Leidse schilder maakte vooral interieurstukken en buitentaferelen, waaronder straatscènes die in een niet nader te identificeren Amsterdamse omgeving zijn gesitueerd. Dit genre is in de collectie van het Amsterdams Historisch Museum vertegenwoordigd met twee mogelijk bij elkaar horende stukken uit 1696 [SA 22991en 22992] en een ongedateerde Schoenlapper [SA 8427]. ( Norbert Middelkoop)
Tentoonstellingstekst
In 1657 besloot het stadsbestuur tot de vierde stadsuitleg die de stad de kenmerkende halve-maanvorm zou geven. De westelijke stadsuitbreiding waarmee in 1613 begonnen was, eindigde aanvankelijk bij de Leidsegracht. Na aankoop en onteigening van de benodigde grond werden vanaf 1665 nieuwe percelen uitgegeven, waarna de huizenbouw kon beginnen. Berckheyde legde de situatie van dit deel van de Herengracht vast in 1672. Toen waren heel wat percelen nog niet bebouwd. Op dit schilderij van 1685 is de bebouwing bijna compleet. Tussen het eerste en het tweede gat is het begin te zien van de Spiegelstraat.