signatuur rechtsonder op plint: Jan Van Huijsum fecit
opschrift op vaas:
AENMERK DE LELIEN DES VELTS [links], SALOMO IN ALLE ZIJN HEERLIJKHEIT IS NIET BEKLEED GEWEEST GELIJK EEN VAN DEZE [rechts]
: Aenmerk[t] de lelien des velts, Salo[mo in] alle s[y]ne heer[ly]ck-heit ni[et] is bek[leed] gewe[est gelijk ene van deze]
: (Mattheus VI: 28-29)
legaat 1854-03-15
inv.nr. SA 7523 in depot
In een gele aardewerken vaas een boeket met o.a. lelien, pioenen, rozen, papavers en irissen. Op de vaas een vrouwenfiguur met een lelie in de hand en een spreuk. Geheel rechts in reliëf mannelijke figuur met uitgespreide armen en blote voeten. Rechts op achtergrond een gordijn.
Herkomst
Kunsthandelaar Heris, Brussel; verkocht voor £ 260, 1835; gekocht door Adriaan van der Hoop, 1835; legaat aan de Stad Amsterdam, 1854; Museum Van der Hoop, 1854-1885; bruikleen aan Rijksmuseum, 1885-1973
Jan van Huysum staat bekend om zijn virtuoos geschilderde bloemstillevens. De boeketten bestaan veelal uit bloemen die nooit tegelijk bloeien en zijn dus volledig een inventie van de schilder. Dit werk vertoont daarop geen uitzondering. Op de vaas staat een vrouwfiguur, die wellicht als de bloemgodin Flora geïdentificeerd kan worden. Daaromheen is een tekst aangebracht die aan de Bergrede van Christus is ontleend (Matteus 6:28-29). De tekst gaat half achter de bloemen schuil, maar de volledige tekst in de Bijbel luidt: ‘En wat zijt gij bezorgd voor de kleding? Aanmerkt de lelien des Velds, hoe zij wassen; zij aanbidden niet en spinnen niet; En ik zeg u, dat ook Salomo, in al zijn heerlijkheid, niet is bekleed geweest, gelijk een van deze.’ Christus preekt hiermee dat er niet veel waarde gehecht moet worden aan aardse zaken, net als de natuur zich daar geen zorgen om maakt. Zo krijgt deze op het eerste gezicht ongecompliceerde bloemenvaas een moraliserende lading. De wat ongelukkige manier waarop de tekst op de vaas is geschilderd – vooral links is er geen rekening gehouden met de kromming van de vaas – doet vermoeden dat het Bijbelcitaat niet van de hand van Van Huysum is, maar een latere toevoeging. ( Tom van der Molen)
Catalogustekst
Van de bloemstillevens van Van Huysum bezit het Amsterdams Historisch Museum een cruciaal voorbeeld, afkomstig uit het legaat van Adriaan van der Hoop. Het is het enig bekende schilderij in het oeuvre van de kunstenaar met een moraliserend opschrift op de vaas. Het bijbelfragment, links en rechts van de vrouw met lelietak, is ontleend aan de Bergrede (Mattheus 6: 28-29): ‘AENMERK DE LELIEN DES VELTS, // (…) SALOM(O IN) ALLE S(IJ)NE HEERLYKHEIT IS NIET BEKLEED GEWEEST GELYK EEN VAN DEZE’. Hieruit kan worden afgeleid dat de natuurlijke rijkdom van het boeket waarschuwt tegen een te grote gehechtheid aan aardse zaken. De onhandige wijze waarop het begin van het citaat is aangebracht, zonder enig gevoel voor de ronding van de vaas, doet de vraag rijzen of deze woorden wel afkomstig zijn van Van Huysums virtuoze penseel. Het half achter de bloemen verscholen tweede gedeelte van de tekst zal voor de goede verstaander hebben volstaan om er de aansporingen van Christus in te herkennen. ( Norbert Middelkoop)
Catalogus AHM 1975/'79
Op de terracotta vaas het aan het Nieuwe Testament (Math. 6: 28-29) ontleende opschrift: "AENMERK DE LELIEN DES VELTS, SALOM(O IN) ALLE S(IJ)NE HEERLYKHEIT IS NIET BEKLEED GEWEEST GELYK EEN VAN DEZE". Rosenberg en Slive zien in dit opschrift een voortzetting van de traditie een stilleven een moraliserende strekking te geven. E. de Jongh (in cat. tent. 1971) zet uiteen hoe de tekst aansluit op het in de 17de eeuw algemeen gangbare idee van de natuur als goddelijke openbaring.
Onder de bloemen zijn te identificeren: rozen, (geel, wit en rose), iris, slaapbol, (tevens als vrucht: midden boven), gouden knoopjes, witte lelie, tijgerlelie, afrikaan, vlas (bloemen ten dele viertallig afgebeeld), pioen (rose), Oostindische kers en dagschone (cat. tent. 1970 en 1971).
Mitchell suggereert een datering ergens tussen 1706 (het jaar van Van Huysums vroegste gedateerde schilderij) en 1726, toen zijn stijl volledig tot rijpheid was gekomen. Volgens cat. Rijksmuseum kocht Van der Hoop het schilderij in 1850. Blijkens Smith's publicatie van 1842 en cat. tent. 1845 bezat Van der Hoop het echter al in 1842, resp. 1845. ( Albert Blankert)
Tentoonstellingstekst
De als bloemschilder in zijn tijd al zeer hoog geschatte Jan van Huysum onderstreepte de schoonheid van het bouquet met een bijbeltekst op de vaas. De volledige passage (Matth. 6: 28-29) luidt: 'Aenmerck de leliën des velts, Salomo in alle zijn heerlijckheit is niet bekleed geweest gelijk een van deze'.
Tentoonstellingstekst
De bloemschilder Jan van Huysum was een van de best betaalde schilders van zijn tijd. In dit werk onderstreept hij de schoonheid van het bloemboeket door het citeren van een bijbeltekst op de vaas. De volledige passage (Matth. 6:28-29) luidt: 'Aenmerck de lelien des velts, Salomo in alle zijn heerlijckheit is niet bekleed geweest gelijk een van deze'. Adriaan van der Hoop kocht het werk aan in 1850 van kunsthandel C.J. Nieuwenhuys te Amsterdam.
Jan van Huysums frisse kleuren en buitengewoon gedetailleerde composities bezorgden hem al tijdens zijn leven grote roem en rijkdom. Hoewel hij als schilder uitsluitend werkzaam was in de achttiende eeuw, is hij lange tijd beschouwd als de laatste grote meester van het Hollandse 17de-eeuwse stilleven. In dit bloemstilleven onderstreept de schilder de schoonheid van zijn boeket en de vergankelijkheid van het aardse bezit. De bijbeltekst op de vaas verwijst naar Christus’ woorden uit de Bergrede (Mattheüs 6: 28-29): ‘Aenmerkt de lelien des velts; Salomo in alle syne heerlijck-heit is niet bekleed geweest gelijk eene van deze’.
Adriaan van der Hoop kocht het werk in 1835 voor 4200 gulden. Toen hij later een tweede, iets kleinere Van Huysum verwierf, omschreef hij dat werk als ‘een volmaakt pendant’, hoewel de formaten verschillen. Théophile Thoré, die de beide schilderijen eveneens als tegenhangers beschouwde, had weinig op met de verfijnde schilderstijl van Van Huysum. Voor diens werk werden volgens hem prijzen betaald die veel hoger lagen dan de werkelijke waarde. ( Norbert Middelkoop)