Dirk Langendijk (1748-1805) was een Rotterdams kunstenaar. Hij werd van kinds af aan onderwezen in de tekenkunst, en legde zich voornamelijk toe op het tekenen van oorlogsscenes. In zijn latere jaren ging hij ook af en toe met olieverf op doek schilderen, maar omdat hij voornamelijk populair bleek onder liefhebbers van de tekenkunst is hij altijd het meest blijven tekenen. De slagen die hij op zijn tekeningen weergaf werden door belangrijke verzamelaars aangekocht, waardoor Langendijk steeds meer roem verkreeg. Buiten oorlogstaferelen tekende hij ook series, van bijvoorbeeld de jaargetijden of de verschillende leeftijden van de mens.
Dirk Langendijk, voornamelijk bekend om zijn oorlogstaferelen, waagde zich af en toe ook aan wat minder gruwelijke onderwerpskeuzes. Rond 1800 tekende hij verscheidene series, waaronder die van de maanden van het jaar, de jaargetijden, de leeftijden van de mens en de vier elementen. Deze vijf tekeningen vormen samen zo’n serie: die van de vijf zintuigen (TA 10653-7). De vijf tekeningen vormen duidelijk een set, aangezien ze elk op een bijna identiek formaat zijn getekend (ca. 135 x 200 mm), met dezelfde materialen en met allemaal dezelfde kaderlijn. Ook is elk van de tekeningen gedateerd en gesigneerd: elk van de tekeningen is gemaakt in 1799, behalve die van de reuk – die tekende Langendijk in 1800. Dergelijke allegorische scènes en reeksen werden al gemaakt sinds de middeleeuwen, als ‘leerrijke reeksen’: moraliserende werken, die de toeschouwer bepaalde waarden of wijsheden dienden bij te brengen. Rond het eind van de achttiende – en het begin van de negentiende eeuw waren zulke reeksen populair onder verzamelaars, wat zal verklaren waarom Langendijk ze maakte. “De vijf zintuigen” genoten echter over het algemeen minder populariteit dan andere reeksen, zoals die van de twaalf maanden.
De smaak is misschien wel de meest traditionele voorstelling in Langendijks reeks van de vijf zintuigen. Te zien is een souterrain, vermoedelijk van een herberg, waarin elf figuren zich tegoed doen aan een uitgestalde maaltijd. Net als op De reuk wordt het thema bevestigd door middel van een hond, die in dit geval uit de hand wordt gevoederd door een wat corpulente man met een steek op het hoofd.
Dit is één van de drie scènes in de reeks die zich binnenshuis afspelen. Waar De reuk en Het gevoel beide op een markt plaatsvinden, zijn Het zicht, Het gehoor en De smaak binnen gesitueerd. Er is echter wel verschil tussen deze drie ruimtes; de classicistische ruimte op Het gehoor is duidelijk bedoeld voor welopgevoede, hoogstaande burgers, en daarmee een hedendaagse vertolking van het genrestuk. De smaak ligt dichter bij traditie: de typisch volkse afbeelding roept vergelijkingen met herbergscènes van zeventiende-eeuwse meesters als Jan Steen op. Ook de komische typering, aldus Grijzenhout en Tuyll van Serooskerken, ligt dichterbij zeventiende-eeuwse genrestukken dan bij het classicistisch soort genre dat te zien is op Het gehoor.
Op elk van de werken in deze reeks speelt Langendijk met de balans tussen traditie en moderniteit. De zintuigenreeks was een bekend concept, en door elementen van zeventiende-eeuwse versies in zijn eigen reeks op te nemen geeft Langendijk als het ware een knipoog naar de traditie. Toch houdt hij zijn eigen versie eigentijds, door contemporaine scènes met duidelijk achttiende-eeuwse stilistische elementen neer te zetten.
( Nina Reid)
