JOHANNES JELGERHUIS
Acteur, graveur, kostuumontwerper
Leeuwarden, 24 september 1770 – Amsterdam, 6 oktober 1836
Sinds 1802 was Jelgerhuis als acteur verbonden aan de Amsterdamse Stadsschouwburg. De grote Ward Bingley, in wiens schaduw hij tot dan toe gespeeld had, was naar Rotterdam vertrokken, waardoor Jelgerhuis de kans kreeg meer op de voorgrond te treden. Hij stond naast grootheden als Johanna Zieseniss-Wattier en Andries Snoek en speelde er rollen in treurspellen zoals de titelrol in Vondels Gijsbreght. Jelgerhuis bezat niet het talaent en de persoonlijkheid van zijn tegenspelers. Maar hij compenseerde dit gemis door zijn bijzondere aandacht voor houding, mimiek en gebaar, waardoor zijn uitbeelding een aparte dimensie kreeg. Naderhand verloor Jelgerhuis zijn belangstelling voor toneelspelen en ging hij zich toeleggen op het uitwerken en doceren van zijn toneeltheorieën. Zijn oorspronkelijke opleiding als schilder en graveur kwam hem hierbij goed van pas, omdat het beeldende karakter van de classicistische speelstijl aansloot bij zijn kunsthistrorische kennis. In een cursus voor het Fonds ter opleiding en onderrichting van Tooneelkunstenaars aan de Stadsschouwburg te Amsterdam gaf Jelgerhuis les aan acteurs. Met behulp van illustraties liet hij zien hoe men zich op het toneel dient te bewegen en hoe het innerlijk van het personage kan worden verbeeld aan de hand van een gebarencode. “Hij gaf aan hoe een speler van de ene fraaie houding tot een andere kon komen, en wat hij vermijden moest; hoe hij mooi kon neervallen, hoe een koning edel schrijdt en sierlijk plaats neemt, hoe tegelijk expressief en indrukwekkend angst en vreugde, haat en wanhoop in lichaam en gebaar konden worden uitgedrukt.” Later werden Jelgerhuis ‘toneellessen gebundeld in de voor ons lang eerste praktische handleiding voor acteurs, Theoretische lessen over de Gesticulatie en Mimiek (Amsterdam 1827). Tijdens zijn loopbaan als acteur en toneeldocent ontwierp Jelgerhuis kostuums en vervaardigde hij tekeningen en etsen. ( Liesbeth van Stekelenburg)
